मुंबई : हिंदी चित्रपटसृष्टीतील एक तेजस्वी अध्याय संपला आहे. देशभक्तिपर सिनेमांचे प्रणेते, ज्येष्ठ अभिनेते, लेखक व दिग्दर्शक मनोज कुमार यांचे निधन झाले आहे. वयाच्या ८७ व्या वर्षी मुंबईतील त्यांच्या राहत्या घरी त्यांनी अखेरचा श्वास घेतला. मागील काही काळापासून ते प्रकृतीच्या तक्रारींमुळे आजारी होते. त्यांच्या निधनाने संपूर्ण चित्रपटसृष्टीवर शोककळा पसरली आहे.
‘मनोज’ ते ‘भारत कुमार’ – एक प्रेरणादायी प्रवास
मनोज कुमार यांचा जन्म २४ जुलै १९३७ रोजी अबोहर (आता पंजाबमध्ये) येथे झाला. त्यांचे खरे नाव होते हरिकिशन गिरी गोस्वामी. बालपणात त्यांनी ‘शहीद भगतसिंग’ यांचा चित्रपट पाहिला आणि त्यानंतर अभिनेता होण्याचा निश्चय केला. त्यांनी आपल्या अभिनय कारकिर्दीची सुरुवात १९५७ साली ‘फॅशन’ या चित्रपटातून केली. पण खरी ओळख त्यांना मिळाली ती १९६५ साली आलेल्या “शहीद” या चित्रपटातून. त्यानंतर त्यांनी “उपकार” (१९६७) या चित्रपटातून ‘भारत’ची भूमिका साकारली, जी इतकी लोकप्रिय झाली की त्यानंतर ते ‘भारत कुमार’ म्हणूनच ओळखले जाऊ लागले.
देशप्रेम, समाजभान आणि अभिनय – मनोज कुमार यांचा वारसा
मनोज कुमार हे केवळ अभिनेते नव्हते, तर ते एक विचारवंत लेखक आणि प्रभावी दिग्दर्शकही होते. त्यांनी आपल्या चित्रपटांमधून भारतीय संस्कृती, देशप्रेम, सामाजिक विषमता, बेरोजगारी, गरिबी आणि राजकीय भ्रष्टाचार यासारख्या मुद्द्यांवर भाष्य केले.
त्यांचे काही अजरामर चित्रपट:
उपकार (1967) – जय जवान, जय किसान याचे सजीव चित्रण
पूरब और पश्चिम (1970) – भारतीय मूल्यांची तुलना पाश्चिमात्य संस्कृतीशी
रोटी कपडा और मकान (1974) – गरिबी, बेरोजगारी आणि समाजातील असमानता
क्रांती (1981) – स्वातंत्र्यलढ्याच्या पार्श्वभूमीवर आधारित महाकाव्य
त्यांच्या संवादांमध्ये तळमळ होती, अभिनयात सच्चेपणा होता, आणि त्यांच्या दिग्दर्शनात विचारांचा गहिरा अंधार होता. ‘मेरे देश की धरती’, ‘है प्रीत जहाँ की रीत सदा’ यांसारखी गाणी आजही घराघरांत ऐकायला मिळतात.
पुरस्कार आणि सन्मान
पद्मश्री पुरस्कार – भारत सरकारकडून १९९२ मध्ये सन्मानित
दादासाहेब फाळके पुरस्कार – २०१५ मध्ये चित्रपटसृष्टीतील सर्वोच्च सन्मान
अनेक राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, फिल्मफेअर पुरस्कार, आणि आयुष्यभर गौरव पुरस्कार
अखेरचा निरोप आणि श्रद्धांजली
मनोज कुमार यांच्या निधनाची बातमी समजताच सोशल मीडियावर शोकसंदेशांचा ओघ सुरू झाला. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी त्यांना श्रद्धांजली वाहताना म्हटलं की, “मनोज कुमार यांनी भारतीय चित्रपटसृष्टीत देशभक्तीचं एक अजरामर पर्व निर्माण केलं. त्यांच्या जाण्याने खूप मोठी पोकळी निर्माण झाली आहे.”
अमिताभ बच्चन, धर्मेंद्र, हेमा मालिनी, अक्षय कुमार, आणि अनेक दिग्गज कलाकारांनी त्यांच्या आठवणींना उजाळा देत भावनिक पोस्ट्स शेअर केल्या आहेत.
त्यांच्या पश्चात पत्नी, दोन मुले आणि नातवंडं असा परिवार आहे.
भारत कुमार – एक शाश्वत ओळख
मनोज कुमार हे केवळ एक अभिनेते नव्हते, ते एक विचार होते, एक भावनांची लाट होती. त्यांच्या चित्रपटांनी लाखो-कोट्यवधी भारतीयांच्या मनात देशप्रेमाची मशाल पेटवली. त्यांच्या जाण्याने एक युग संपले असले, तरी त्यांचे कार्य, विचार आणि चित्रपट हे सदैव जिवंत राहतील.
